جهانشاه زرینجو زیدعلی بیرانوند

جهانشاه زرینجو زیدعلی بیرانوند از بزرگترین و نام آورترین سرداران مردمی لرستان که پس 11 سال مبارزه با نیروهای مزدور رضاشاه  سرانجام بر اثر خیانت برخی او و عده ای از یارانش در پاییز سال 1310 دستگیر و در میدان مجسمه (آزادی) خرم آباد اعدام شدند.

جهانشاه فرزند  محمدشاه زیدعلی بیرانوند که به علت شورش در دوره ناصرالدین شاه دستگیر و به دستور ظل السلطان کور و خانه نشین شد. مادر ایشان گل آفتاب از سرسخت ترین و شجاعترین شیرزنان زمان خویش بوده است چه به گفته بسیاری زنی به سرسختی ایشان در طایفه زیدعلی وجود نداشته است.

جهانشاه سرداری شجاع و جنگجو که در جنگاوری در زمان خویش کم نظیر بوده است. ایشان در میان زیدعلی ها و طوایف لر و کرد گرمسیر به شجاعت و جنگجویی معروف بوده و درشتی هیکلش چهره ای قابل توجه در ذهن مردم ایجاد کرده بود. جهانشاه همیشه شمشیر بر کمر خود داشته و در تیراندازی نیز بی رقیب بوده است. اسب زیرپای ایشان از بهترین اسب های عربی بوده است که از یک شیخ عرب  به غارت گرفته بود.  

ازویژگی های جهانشاه زرینجو زیدعلی چهره زیبا و قبای بلند و قطار فشنگ بسته بر کمر و سینه اش و تفنگ بر دوشش و شمشیر بر کمرش سوار براسب در کنار خصایل اخلاقی چون مردانگی و جنگاوری شجاعت و دست و دل باز بودنش, شکوه و جلوه خاصی در میان مردم ایل و طایفه به او بخشیده بود و زبان زد عام و خاص شده بود. همه بزرگان طایفه زیدعلی و بزرگان سایر طوایف لرستان به برتری جهانشاه نسبت به همه سران زیدعلی و لرستان اذعان دارند....

قرآن بسیار بزرگ و سنگین از جنس پوست آهوکه جلد آن سرخ بوده است نیز از غنیمت های گرانبهایش از عرب ها میباشد. این قرآن که به قرآن جلد سرخ درمیان بیرانوندها معروف بوده و همواره به آن سوگند یاد میکردند توسط گل آفتاب مادر جهانشاه و خواهرش گلی در حین تبعید به مرقد امام رضا در مشهد منتقل میشود.

طی جنگ جهانی اول  در سال 1295 که روس ها به ایران تجاوز کردند به لرستان نیز آمدند و جهانشاه زرینجو و یارانش در منطقه سیلاخور به همراه دیگر بزرگان بیرانوند از جمله علیمردان خان بیرانوند به جنگ با روسها رفتند و آنان را شکست داده و عده زیادی از روسها را قتل عام کردند.

جهانشاه  در درگیری ها متعدد نیروهای قاجار به رهبری نظام السلطنه  با ایل بیرانوند به همراه دیگر سردارن بیرانوند شرکت داشته و در جدا کردن چندساله لرستان از حکومت مرکزی توسط علیمردان خان بیرانوند نقش مهمی ایفا کرده است.

ایشان به همراه یارانش در سال 1299 در جنگ قلعه تنجور بروجرد به کمک علیمردان خان بیرانوند و شیخعلی خان بیرانوند رفته و ضربات سنگینی را به نیروهای رضاشاه که تحت سرپرستی سرهنگ  احمد آقا خزاعی و فلیپ اف روسی بودند وارد کردند.

در جنگهای خونین اول زاهد شیر در پاییز سال 1302 و جنگ دوم زاهدشیر در سال بهار سال 1303 جهانشاه  به همراه یارانش از پیش قراقلان آن جنگها بودند و از خود رشادت زیادی نشان داد.

در پاییز سال 1304 درگیری شدیدی بین زیدعلی ها به سرکردگی جهانشاه با نیروهای نظامی به سرپرستی سرتیپ پورزند در منطقه گرز و لنگر و تنگه ماژین کبیر کوه صورت گرفت که به موجب آن جهانشاه و یارنش شکست خورده به مناطق امن پشتکوه رفته و پنهان میشود. در همین زمان تعداد دیگری از زیدعلی ها به سرکردگی بیگ رضا صید فرزند پیرزاد و دوسته سلیمان دستگیر و به مناطق کوه کیالان منتقل میشوند.

در زمستان سال 1305 درگیری سختی میان سرهنگ اسفندیاری که فوج منصور کرمانشاه نیز به کمکش آمده بودند با زیدعلی ها به سرکردگی جهانشاه زرینجو زیدعلی  در کبیر کوه در گرفت. زیدعلی ها سرهنگ اسفندیاری و فوج منصور را به مدت چندین روز به محاصره خود درآوردند که سرانجام سرهنگ بلوچ به کمکش آمده و پس از ساعت ها جنگ با زیدعلی ها سرهنگ اسفندیاری و فوج منصور را از مهلکه نجات داد.

در 27 تیرماه 1306درگیری سختی بین نیروهای رضاشاه به سرپرستی سرهنگ ولی آقا خان امیراحمدی به کمک سپهوندها که در کنار دولت بودند و بیرانوندها به سرکردگی جهانشاه زرینجو زیدعلی سلیمان زیدعلی بیگ رضا زیدعلی دوسته زیدعلی گدا میخک پاپی چرمارن امان الله بارانی  ابو بارانی و... در کوه پونه صورت گرفت.

بر اثر این درگیری سلطان رحمان خان فتحی بروجردی که از جنایتکاران محسوب میشد توسط جهانشاه و عده دیگر دستگیر و به دست پاپی فرزند اکبر از تیره چرمارن تکه تکه و به درک فرستاده میشود.  تقی خان سپهوند رئیس طایفه سپهوند که نیز به برادران خود پشت کرده بود و در کنار سلطان رحمان خان فتحی جنایتکار بود در این جنگ توسط بیرانوندها غیرتمند کشته میشود.

در اواخر شهریور سال 1306 ستونی تحت فرماندهی سرهنگ بلوچ در تنگه افرینه و آبسرد حدود 14 روز به محاصره طوایف بیرانوند و بالاگریوه به سردستگی جهانشاه زرینجو زیدعلی و محمدمیرزاخان جودکی درآمدند. پس از چهارده روز سرتیپ شاه بختی با قوایش به کمک سرهنگ بلوچ آمده و او و افرادش را نجات داد. در اثر این واقعه سرهنگ بلوچ زخمی شد.

در 17 آبان ماه سال 1306 علی محمد خان غضنفری امرایی فرزند ارشد نظرعلی خان امیراشرف قیام کرده و اردوی شاه بختی را به مدت 17 روز به محاصره خود درآورد. در اوایل آذرماه جهانشاه و یارانش که از طایفه زیدعلی بودند از مناطق گرز و لنگر کبیرکوه به علیمحمدخان امرایی پیوستند و در مدت این چند ماه که علیمحمدخان امرایی قیام کرده بود به همراه طوایف قدرتمند طرهان مانند قره لیوند و آزادبخت و امرایی و... عملیات های زیادی را برعلیه نیروها دولتی انجام دادند.

در 12 دی ماه سال 1306 طوایف زیدعلی ممیوند کوشکی به سرکردگی جهانشاه زرینجو زیدعلی بیرانوند که جمعا حدود 200 نفر بودند جهت جنگ وغارت اموال نیروهای وابسته به دولت از کوهدشت عازم دلفان شدند. پس از غارت اموال وابستگان به دولت در راه بازگشت در تنگه گاو شمار درگیری جزئی میان آنها و نیروهای دولتی سرگرفت. ساعت شش صبح 15 دی ماه شورشی ها به سرکردگی جهانشاه زرینجو زیدعلی از سراب چگنی حرکت کرده و به محض ورود به منطقه طولابی نیروهای رضاشاه در چندین فوج به فرماندهی سلطان مصطفی خان آماده درگیری با آنها شدند. جنگ از طرف کوه مپل شروع شد و چون شورشی ها راهی نداشتند و به طرف کوه شمشیر فرار کردند جنگ دوباره شروع شد و تا شب ادامه داشت. در نتیجه این جنگ شورشیان شکست خورده و مقداری از اموال غارتی را نیز مجبور شدند رها کنند.

پس از تسلیم شدن بسیاری از طوایف طرهان بیرانوندها از آنها جدا شده و به طرف کبیرکوه  و سیمره رفتند.

در 17 بهمن ماه طایفه زرینجو زیدعلی  که در راس آنها جهانشاه زرینجو زیدعلی بیرانوند و طایفه جودکی به سرکردگی محمدمیرزاخان جودکی و طایفه بارنی به سرکردگی ابوطالب بارانی بیرانوند که در بین پل گاومیشان و ماژین بوده اند اتحاد کردند که در برابر قواب اعزامی مقاومت کنند. در نتیجه جنگی های سختی بین آنها و ستون هایی تحت امر سرهنگ مهدی قلی خان در منطقه گاومیشان دره شهر و ماژین و گرز لنگر صورت میگیرد. که گرز لنگر دوباره به تصرف نیروهای دولتی در می آید.

پس از شکست و متواری ساختن بیرانوندها دوباره جنگی سخت در کبیرکوه بین نیروهای دولتی و طایفه زرینجوزیدعلی به سرکردگی جهانشاه  صورت میگیرد که در این هنگام کبیرکوه بمباران. میشود. در این نبرد طایفه کله جو زیدعلی به جز سلیمان قجی حضور نداشته و در کله باد پنهان شده بودند.

 در این جنگ سلیمان زیدعلی معروف به سلیمان علی صالح  از سرکردگان بزرگ بیرانوند کشته میشود.

در همین موقع سرهنگ بلوچ با قوای شاه بختی از شوش حرکت کرده و به دنبال یدالله خان بیرانوند علیرضا خان اعظمی نصرالله خان بیرانوند در حین عبور از کرخه غرق میشود.

در فروردین ماه سال 1307 رضاشاه وارد لرستان میشود و علیمحمدخان غضنفری امرایی تسلیم میشود. ریاست لشکر غرب از شاه بختی به سپهبد امیراحمدی سپرده میشود. در سال 1307 درگیری های زیاد ولی پراکنده در مناطق گرمسیری بین بیرانوندها و نیروهای تحت فرماندهی امیراحمدی صورت میگرد.

زبانه های جنگ نیرو های رضاشاه با لرستان, در سال 1308 مستقیما به کبیرکوه کشانده شد ودر پیچ و خم کوه های کبیرکوه عشایر زیدعلی و میر و جودکی به مقابله با آن ها برخواستند...

طوایف زرینجو زیدعلی  و تعداد کمی از میرها و جودکی ها و عده کمی از طایفه کله جو زیدعلی در مناطق گرز لنگر و ماژین و تنگه ماژین و... به سرکردگی جهانشاه زرینجو با نیروهای رضاشاه درگیر شده که دراثر جنگ های سال 1308 یاری جان از تیره گنجعلی در میان تنگه ماژین کشته میشوند. جهانشاه (جانبشاه) زرینجو از سرداران بزرگ لرستان و کدخدا علی محمد زرینجو و عده کمی از طایفه زرینجو زیدعلی موفق به فرار میشوند. سرانجام  طوایف دخیل در آن جنگ یعنی طایفه زرینجوی زیدعلی و تعداد اندک طوایف میر و جودکی شکست خورده دستگیر و به مناطق شمالی ایران تبعید میشوند...

طایفه کله جو زیدعلی در این جنگ شرکت نداشتند ودر مناطق کله باد و کوه نشین مخفی شدند بنابراین دستگیر و تبعید نشدند.

پس از تبعید طایفه زرینجو زیدعلی طولی نکشید طایفه کله جو زیدعلی  در اواخر سال 1308 تسلیم شده در اوایل سال 1309 که بسیاری از سران زیدعلی از جمله کدخدا دوستعلی خان زیدعلی قبلا تسلیم شده بودند  طبق قرار داد  کبیرکوه را ترک و به دره شهر رفتند و مشغول کشاورزی شدند.

 تنها سرکردگانی که از طایفه زیدعلی تسلیم نشده جهانشاه زرینجو زیدعلی و صید فرزند پیرزاد بودند.

 پس از چند روز جهانشاه زرینجو آخرین شورشی ایل بیرانوند به دره شهر وارد  و نصف ملک اهدایی دره شهر را صاحب شد.

سرانجام در پاییز سال 1310 در پی شکایت های کتبی مداوم غلام هاشمی نایب الحکومت دره شهر از سران زیدعلی نیروهای عباسقلی خان درفشان سرانجام دوستعلی خان زیدعلی نادعلی میرولی داراب را دستگیر کرده و به خرم آباد آوردند. پس از چند روز با حیله ونیرنگ جهانشاه این سردار بزرگ لر را نیز به خرم آباد کشانده ,  دستگیر و به همراه چندتن از یاران و  سردارن دیگر بیرانوند در  میدان مجسمه خرم آباد اعدام کردند.

 اسامی اعدام شدگان پاییز سال 1310 در میدان مجسمه (آزادی) خرم آباد:

1-جهانشاه زرینجو زیدعلی بیرانوند سردار بزرگ لر و لک

2-دوستعلی خان زیدعلی بیرانوند

3-نادعلی زیدعلی بیرانوند

4-داراب زیدعلی بیرانوند

5-میرولی زیدعلی بیرانوند

6-امان الله بارانی بیرانوند

7-خلیل بگ بارانی بیرانوند

8-کریم بارانی بیرانوند

9-رحمانخان بارانی بیرانوند

متن و تنظیم و تحقیق: مظفر زیدعلی بیرانوند